Obserwacja językowa 12: Romowie

Prześladowania: zniewolenie, przymusowa asymilacja, segregacja, ludobójstwo dokonane przez nazistowskie Niemcy w czasie II wojny światowej oraz inne przypadki łamania praw człowieka - Historia Romów w Europie Środkowo-Wschodniej i na Bałkanach, zarówno dawna, jak i współczesna, to litania cierpienia.

I dziś sytuacja niewiele się różni. Pomimo przedstawień Romów w sztuce i literaturze, które prezentują romantyczne narracje o mistycznych mocach, płomiennych namiętnościach, muzykalności i nieposkromionym umiłowaniu wolności, codzienna rzeczywistość w regionach, które zamieszkują, bywa surowa. Społeczności romskie są często postrzegane przez większość społeczeństwa jako skłonne do przestępstw lub zachowań antyspołecznych, często są biedne i cierpią z powodu powszechnej dyskryminacji. Romowie są powszechnie znani w języku angielskim jako Gypsies, co jest uważane przez niektórych Romów za niedokładne i/lub pejoratywne. Słowo Gypsy wywodzi się oczywiście od "Egipcjanina", w oparciu o pierwotne błędne przekonanie, że był to kraj ich pochodzenia.

Odkładając na bok socjologiczne i społeczno-ekonomiczne realia, język romani jest fascynującym tematem samym w sobie. Dowody lingwistyczne wskazują, że korzenie tego indoaryjskiego makrojęzyka prawie na pewno znajdują się w Indiach, i jest to jedyny język indoaryjski używany wyłącznie poza subkontynentem indyjskim. Najnowsze badania genetyczne potwierdzają tę tezę. Jednak nie ma żadnych znanych średniowiecznych zapisów o migracji z Indii do Europy , które można by bezsprzecznie powiązać z Romami. Sami Romowie nie prowadzili żadnych kronik takiej podróży, ani nawet ustnych relacji.

Dane lingwistyczne sugerują, że Romowie opuścili subkontynent indyjski w drugiej połowie pierwszego tysiąclecia naszej ery, przechodząc przez tereny dzisiejszego Afganistanu, Iranu, Armenii i Turcji. Przyczyna emigracji Romów nie jest znana z powodu braku dokumentów pisanych. Wiadomo natomiast, że dotarli oni na Półwysep Bałkański w XIV wieku naszej ery. Niektórzy Romowie migrowali na południe do Afryki Północnej i dotarli do Europy przez Cieśninę Gibraltarską.

Na rozwój języka romani duży wpływ miał kontakt z językami europejskimi. Największy wpływ wywarła bizantyjska greka, która wpłynęła na słownictwo, fonologię i gramatykę języka romskiego.

Zróżnicowanie dialektów rozpoczęło się wraz z rozproszeniem Romów na Bałkanach około XIV wieku i później, oraz wraz z ich osiedlaniem się na obszarach całej Europy w XVI i XVII wieku. Największe dialekty to Vlax Romani (około 500 000 użytkowników), Balkan Romani (600 000) i Sinte Romani (300 000). Istnieje kilka proponowanych modeli klasyfikacji tych dialektów, ale istnieją pewne spory co do tego, czy niektóre z nich są na tyle rozbieżne, że można je uznać za odrębne języki, czy też różnorodność dialektów jest taka sama jak w przypadku przeciętnego języka europejskiego. Niektóre społeczności mówią mieszanymi językami znanymi jako pararomski, opartymi na języku otaczającej większości populacji, ale zachowującymi słownictwo pochodzenia romskiego.

Podczas gdy szacunki dotyczące liczby Romów na świecie wahają się od 2 do 20 milionów, ostrożne szacunki mówią o 3,5 milionach osób posługujących się tym językiem. Mimo to język ten jest uważany za "zdecydowanie zagrożony" według Atlasu Języków Świata UNESCO, co oznacza, że dzieci nie uczą się już tego języka jako języka ojczystego w domu. Wielu Romów nie mówi już tym językiem, wybierając zamiast dialektów języka romani język większości lub odmiany pararomańskie. I chociaż język romani jest uznawany za język mniejszości w wielu krajach, w żadnym nie ma statusu języka urzędowego.

Były i nadal są podejmowane próby standaryzacji tego języka, ale wysiłki w kierunku globalnej standaryzacji jak dotąd były bezowocne. Obecne podejście opowiada się głównie za kodyfikacjami regionalnymi/lokalnymi.

Niektóre z wyzwań związanych z komunikacją między dialektami obejmują:

• przyzwyczajenie do zapożyczania słów lub zwrotów z drugiego języka
• tradycyjne używanie języka przede wszystkim w obrębie dalszej rodziny i bliskiej społeczności
• preferowanie przez poszczególne grupy romskie swoich własnych dialektów
• brak dostępu do edukacji i wysoki stopień analfabetyzmu
• naturalny brak sztywnej, hierarchicznej struktury społecznej, a co za tym idzie brak możliwości stworzenia dominującej formy mowy lub wprowadzenia jej przez władzę

Kolejnym wyzwaniem dla standaryzacji jest system zapisu, jako że język romani przez większość swojej historii był wyłącznie ustny. Jednakże, większość prób kodyfikacji i literatury już powstałej wykorzystuje ortografię opartą na łacinie.

Rada Europy przejęła wiodącą rolę w procesie przyznawania Romani międzynarodowego uznania.

Obejrzyj film stworzony z okazji Międzynarodowego Dnia Języka Romskiego, aby usłyszeć dźwięki i dowiedzieć się więcej o tym fascynującym języku, a także poznać jego kulturę:

I na koniec fakt, o którym pewnie nie wiedzieliście: czy wiecie, że pomimo zagrożeń dla jego istnienia, romani jest obecnie największym językiem mniejszościowym w Europie?

Zobacz wszystkie wpisy z serii Language Watch